4, 5 ve 6. sınıflar için ismin hâl ekleri nelerdir, hal eklerinin tanımı ve örnek kelimeler hakkında hazırlamış olduğumuz bu konu anlatımından yararlanarak ismin hâllerini kısa yoldan öğrenip, kolayca kavrayabilirsiniz. Çekim ekleri grubuna dahil olan “isim hâl ekleri“, diğer bir adıyla “ad durum ekleri” olarak da bilinir.
İsimlerin cümle içerisinde yüklenecekleri görev ve anlamları belirleyen hâl ekleri, daha ayrıntılı bir ifade ile “Türkçede ismin hâlleri; sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâli ile hâl eki almış durumlarından her biridir. “ olarak tanımlanabilir. Tanımdan anlaşılacağı üzere ismin hâlleri, cümlede ismin görev ve anlamlarını ifade eder.
Örnek: “Ev” kelimesi tek başına “yalın hâlde” bulunur. Fakat aşağıda sıralayacağımız ismin hâllerinden “-da/-de” bulunma hâl ekini aldığında, “evde” şeklinde kullanılır ve ismin “bulunma hâlini” temsil eder.
İsmin belli başlı beş hâli bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibi açıklanabilir:
1. Yalın Hâl: İsmin, herhangi bir hâl eki almamış hâlidir, yani eksizdir.
Örnek: okul, kitap, telefon, saygı, ağaç, dünya, düşünce
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “yalın hâlde” bulunmaktadır:
– Bigisayarım yarın tamir edilecek.
– Arkadaşım bana çok sevdiğim bir kitap hediye aldı.
– Sen de bir ağaç dik, dünya yemyeşil olsun!
– Buralarda bir terzi varmış, biliyor musun?
– Senin bu konudaki fikrin çok güzel.
UYARI: Bir ismin hâl ekleri dışında bir ek alması, onun yalın olma özelliğini değiştiremez. Yani yalın hâl, hiç ek almayan kelime demek değil; hiç “hâl eki” almayan kelime demektir. Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki gibi çekim eklerini veya yapım eklerinden birini almış sözcükler de yalın durumdadır.
Örnek: okulun, kitapçı, telefonum, ağaçlar, dünyanın, düşüncesiz
2. Belirtme / Yükleme Hâli: İsmin “-ı, -i, -u, -ü” belirtme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “i hâli” de denilmektedir. Cümlede bir nesneyi belirttiği için “neyi?” sorusu ile bulunabilir. Belirtme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar.
Örnek: okulu, kitabı, telefonu, saygıyı, ağacı, dünyayı, düşünceyi
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “belirtme hâlinde” bulunmaktadır:
– Babam evi badana ettirecek.
– Bu düşünceni kimseye anlattın mı?
– Telefonumu suya düşürdüm.
– Bahçedeki büyük odunu ikiye ayırdım.
– Ülkemizde herkes askeri sever.
3. Yönelme Hâli: İsmin “-a, -e” yönelme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “e hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin yönelme anlamını ifade ettiği için”neye, kime?” soruları ile bulunabilir. Yönelme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okula, kitaba, telefona, saygıya, ağaca, dünyaya, düşünceye
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “yönelme hâlinde” bulunmaktadır:
– Geç oldu, artık eve geçelim.
– İstediğin kitapları masaya koydum.
– Bahçeye çıkıp biraz oynayalım mı?
– En sevdiğim sanatçı bugün İzmir’e geliyormuş.
– Bahçedeki ağaçlara su verdin mi?
4. Bulunma Hâli: İsmin “-da, -de, -ta, -te” bulunma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “de hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bulunduğu yeri ifade ettiği için “nerede?” sorusu ile bulunabilir. Bulunma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okulda, kitapta, telefonda, saygıda, ağaçta, dünyada, düşüncede
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “bulunma hâlinde” bulunmaktadır:
– Sabahtan beri pastanede oturuyoruz.
– Türk Yıldızları Mersin’de gösteri yapacakmış.
– Dün kitaplarım Elif’te kalmış.
– Sen bu fikirde olduğun sürece, hiçbir şey yapamazsın!
– Sahada yabancı cisimler vardı.
5. Ayrılma / Çıkma Hâli: İsmin “-dan, -den, -tan, -ten” ayrılma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “den hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bir yerden ayrılma anlamını ifade ettiği için “nereden?” sorusu ile bulunabilir. Ayrılma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okuldan, kitaptan, telefondan, saygıdan, ağaçtan, dünyadan, düşünceden
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, “ayrılma hâlinde” bulunmaktadır:
– Gurbetten geleli henüz üç yıl oldu.
– Ben dostumdan başkasına güvenmem.
– Ağabeyim dün askerden döndü.
– Yediğimiz yemekten hepimiz zehirlendik.
– Bahçeden sandalyeleri getirir misin?
UYARI: Hâl eki alan kelimeler, başka çekim veya yapım eklerini alabilirler. Hâl eklerinden sonra veya önce bu eklerden herhangi biri gelebilir.
Örnek: “Bizim okuldaki öğrenciler, büyük bir projeye imza attılar.”
Orkun KUTLU
