Fiilde çatı konu anlatımı, fiil çatısı nedir ve alt başlıkları ile ayrıntılı olarak ele aldığımız bu sayfada konuyu örneklerle ve ders notlarıyla kolayca kavrayabilirsiniz. Fiilde çatı, Türkçe dersi 8. sınıf konusu olmakla birlikte dil bilgisinin en çok karıştırılan konularından biridir. Aslında fiillerin çatı özellikleri hakkında bazı ipuçlarına, nüanslara dikkat ederseniz, çatıları kolayca ayırt edebilirsiniz.
Fiilde çatı, iki başlıkta ele alınır. Bir cümlenin yükleminin özne ve nesne ile olan ilişkisine göre farklı çatı adlandırmaları yapılır. Öznesine ve nesnesine göre dört alt başlıkta incelenen fiil çatısı, yukarıdaki grafikte görsel olarak sunulmuştur. İsimlerinden de anlaşılacağı üzere, “öznesine göre” çatılar, yüklemi gerçekleştiren öznenin var olup olmadığına veya öznenin işin ne kadar içinde olduğu gibi bazı özelliklerine göre sınıflandırılır.
“Nesnesine göre” çatılar ise, yüklemde gerçekleştirilen işten etkilenen nesnenin var olup olmadığına dikkat edilerek tespit edilir. Çatıların kendilerine göre bazı ekleri vardır, bu eklere ve sorulacak sorulara dikkat edilirse bir fiilin çatısı hakkında kolayca yorum yapılabilir.
Aşağıda fiilde çatının alt başlıklarına ait bağlantılar verilmiştir. Bu bağlantılara dokunarak, konular hakkında ayrıntılı konu anlatımlarına ve örneklere ulaşabilirsiniz:
Öznesine Göre Fiil Çatısı
Etken Fiiller
Edilgen Fiiller
İşteş Fiiller
Dönüşlü Fiiller
Nesnesine Göre Fiil Çatısı
Geçişli Fiiller
Geçişsiz Fiiller
Ettirgen / Oldurgan Fiiller
Bir cümlenin çatı özellikleri nasıl bulunur, örnek olarak birlikte yapmaya çalışalım. Öncelikle cümlenin yüklemi tespit edilir, daha sonra yüklemin öznesine ve nesnesine göre çatısını belirlemek için şu adımlar takip edilir:
Örnek cümle: “Kış aylarında şehrin beyaza bürünmesini özledim.”
Cümlenin yüklemi, “özledim” fiilidir. Cümlede özne olup olmadığını belirleyelim. “Kim özledi?” diye soruyoruz. İşi yapan kişi, 1. tekil şahıs olan “ben” zamiridir. Yani cümlenin öznesi bellidir. Bu tanıma uygun olan çatı, “etken fiil” çatısıdır. O hâlde cümle öznesine göre etken çatılıdır.
Cümlenin nesnesine göre çatısını belirlemek için ise, öznenin yaptığı işten etkilenen varlığı / kavramı belirliyoruz. “Neyi özledim?” sorusunu soruyoruz. İşte tam bu sorunun cevabı “şehrin beyaza bürünmesini” kelime grubudur. O hâlde bu cümlenin nesnesi vardır veya bir nesne alabilir. Bu tanıma en uygun çatı “geçişli fiil” çatısıdır. O hâlde bu yüklem nesnesine göre geçişli fiildir.
Cümlenin çatı özelliğini birleşik olarak ifade etmemiz gerekirse, bu cümle “etken ve geçişli” fiil çatısına sahiptir. İşte fiil çatısı bu şekilde belirlenir. Bu konu hakkında “Fiil Çatısı” adlı makalemizden ve EBA’nın hazırlamış olduğu videodan 
yararlanabilirsiniz.
Orkun KUTLU
