- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Fiil – Eylem

fiiller konu anlatımı teogHer dilde var olan ve büyük bir grubu oluşturan fiiller biçim bilgisinin merkezinde yer alır. Birçok biçim bilgisel özellik fiiller sayesinde ortaya çıkar. İsim çekiminde durum eklerinin fiillere bağlandığını burada hatırlayalım. Bir oluşu, bir durumu veya bir kılışı kip ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil denir.

Fiiller, kalıcı kavram ya da varlıkları karşılamaz. Bunlar hareketleri, oluşları, durumları karşılar. Mastar halinde bir hareketin adı olurlar: “yürümek, olmak, düşünmek vs.

Geleneksel çalışmalarda fiiller neredeyse birbirine çok yakın tanımlamalarla verilir. Bu çalışmalarda fiiller kısaca hareketi (kılış, oluş, durum) karşılayan kelimeler olarak tanımlanır. Böyle bir tanımda daha çok fiillerin anlamsal yönü ön plana çıkmaktadır. Bu tanımlamaları esas aldığımızda hareket ifadesi taşıyan saldırı sözcüğünü, durum ifadesi taşıyan hastalık sözcüğünü fiil saymak gerekecektir. Fakat bu kelimelerin ikisi de fiil değildir. Bu tür yanlış anlamaları önlemek için fiilin dil bilgisel özelliklerini de dikkate almak gerekmektedir.

Fiillerin en kayda değer dil bilgisel özelliği kip ve kişi ekleriyle çekimlenmesidir. Bu çekimlenmede özneyle yüklem arasında sayı bakımından bir uyum vardır. Bunun yanında fiiller özne, nesne, tümleç gibi unsurları da zorunlu olarak ister.

Pratik olarak ismi fiilden ayırmak için “-me, -ma” olumsuzluk ekini ya da “-mak ,-mek” mastar ekini kullanırız.Eğer bir kelimenin sonuna “-ma ,-me” olumsuzluk ekini ya da “-mak ,-mek” mastar ekini getirebiliyorsak o kelime fiil demektir. Getiremiyorsak o kelime isim soylu bir kelimedir.



Örnek: Geldi —–> gelmedi , gelmek
Örnek: Oturmuş —–> oturmamış, oturmak
Örnek: Söylüyorum —–> söylemiyorum, söylemek

Görüldüğü gibi yukarıdaki kelimelere “-ma,-me” ve “-mak,-mek” getirebilmekteyiz. Öyleyse bu kelimeler fiildir.

Örnek: Kitap —–> kitapma , kitapmak

Yukarıdaki ‘kitap’ sözcüğüne ise bu ekleri getiremiyoruz.Öyleyse bu kelime isimdir.

Fiiller, anlattıkları hareketin niteliğine göre değişik özellikler gösterir.Bunları üç grupta inceleyebiliriz:

a) Kılış fiilleri
b) Durum fiilleri
c) Oluş fiilleri.

Bunları birbirinden ayırt etmek için pratik olarak şu bilgiyi kullanabiliriz.: Eğer bir fiil geçişli ise (yani “neyi”, “kimi” sorularını sorabiliyorsak) kılış fiilidir.

Örnek: Kırmak ,atmak , dikmek, içmek, ezmek,delmek,yolmak,dizmek…

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiillere “neyi kırmak, neyi atmak” gibi soruları yöneltebiliyoruz. Öyleyse bu fiiller geçişlidir ve geçişli olduğu için de kılış fiilidir. Fiil, öznenin kendi iradesi dışında geçirdiği değişimi anlatıyorsa ve bir hareket bildirmiyorsa o fiil oluş fiilidir.
Örnek: Sararmak ,yaşlanmak,uzamak, paslanmak,büyümek, solmak, acıkmak…

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiiller geçişli olmadığı için kılış fiili olamaz. Bir hareket olmadığı için ve eylem öznenin kendi isteği dışında gerçekleştiği için bu fiiller oluş fiilidir. Fiil, öznenin kendi iradesinde yani kendi isteği ile gerçekleşiyorsa ve fiil bir hareket ifade ediyorsa o fiil durum fiilidir.

Örnek: Yürümek, oturmak, gitmek, çıkmak,ağlamak…

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiiller , bir hareket bildirmektedir ve bu hareket kişinin kendi isteğiyle gerçekleşmektedir bu yüzden yukarıdaki fiiller durum fiilleridir.

Not: Durum fiilleri de oluş fiilleri de geçişsiz fiillerdir.

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiiller , bir hareket bildirmektedir ve bu hareket kişinin kendi isteğiyle gerçekleşmektedir bu yüzden yukarıdaki fiiller durum fiilleridir.

Not: Durum fiilleri de oluş fiilleri de geçişsiz fiillerdir.

Yukarıda belirtildiği gibi fiiller bazı unsurları almak zorundadır. Burada kısaca bu unsurların neler olduğunu birkaç örnekte açıklamak yerinde olacaktır. Fiilin alabileceği unsurlar onun geçişli olup olmamasıyla yakından ilgilidir. Eğer bir fiil geçişsiz ise sadece özne ister: Bebek güldü. Fiilin etkisi dışa dönükse fiil kendisine özne yanında zorunlu olarak bir de nesne alır: Çiftçi ağaçları suladı. Bazı fiiller özne, nesne ve dolaylı nesneyi işçi oğluna bir hediye verdi örneğinde olduğu gibi zorunlu olarak ister. Fiilin hangi unsuru zorunlu olarak isteyeceği ana dilin verdiği sezgiyle tahmin edilebilir.

“Sözcük Türleri” sayfasına dön! «|