Eleştiri cümleleri, varlık veya nesnelerin bazı yönlerini / özelliklerini iyi veya kötü yönleriyle ele alarak incelemeyi amaçlar. Sorularda genellikle bir edebiyat eseri hakkında eleştiri cümleleri görmeye alışık olsak da; bilim, sanat, spor gibi alanlarda çalışmalar yapan kişilerin ve hatta yakın çevremizdeki sıradan insanların da eleştirileceğini göz önünde bulundurmalıyız. Eleştirinin eş anlamlısı “tenkit” kelimesidir ve eleştiri hem olumlu hem de olumsuz olarak yapılabilmektedir.
Bir insanı, eseri veya konuyu doğru veya yanlış yanlarını bulup göstermek amacıyla inceleme işine “eleştiri” denilmektedir. “Eserinizde kullandığınız dil, hitap ettiğiniz kitleye pek uygun değil.” cümlesinde yazara yöneltilmiş olumsuz bir eleştiri söz konusudur. Eleştiri cümlelerinde, bir şeyi eksik ya da üstün yanlarıyla ortaya koyma, olumlu ya da olumsuz yönleriyle değerlendirme söz konusudur.
Örnek: – İşe her gün üniformasız geliyor ve kuralları dikkate almıyorsun.
– Bu konuda söylenen haklı sözlere kulak asmadığını görüyorum.
– Bu kadar önemli bir ödevi, çok baştan savma yapmışsın.
– Yabancı kelime kullanmayı ustalık sayıyor; fakat eserini anlaşılmaz kıldığının farkında değil.
– Resimlerin dikkate değer; yalnız perspektif ve yeterli derinliğe sahip değil.
– Şiirinde anlamayı güçleştirecek kadar fazla sanata yer vermişsin.
– Takımın yediği ilk golde, kalecinin çok büyük ihmali var.
– Bu gidişle bir baltaya sap olamazsın sen!
– Filmde argo ve bel altı espriler, filmin kurgusuna gölge düşürmüş.
– Gültekin Bey, giyimi, konuşması ve işindeki titizliğiyle gerçek bir karakter adamıdır.
– Yazarın kelimeleri seçmedeki ustalığı, daha kitabın ilk sayfasında kendini hissettiriyor.
Örnek Sorular
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “eleştiri” anlamı bulunmaktadır?
A) Antalya’ya kadar gelmiş; fakat bana uğramadan dönmüşsün.
B) Bu projeyi sadece teknik olarak incelemeniz yeterli olmamış.
C) Keşke babamın sözlerini biraz daha dinleseymişim.
D) Yazar, eserinde Cumhuriyet dönemi insanının hayatını ele almış.
Çözüm: Cümlelerin biri sitem, diğeri pişmanlık, sonuncusu ise nesnel anlamlı cümledir. “B” seçeneğinde proje hakkında yapılan bir inceleme üzerine eleştiride bulunulmuştur. Sadece teknik açıdan değil, diğer yönleriyle de incelemeliydiniz gibi bir anlam içerdiğinden doğru yanıt budur.
2. (I) Onun şiir ve hikâyelerinde benzerlikler bulmak mümkündür. Biraz da bu hikâyelerin eleştirel bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini düşünüyoruz. (II) İlk dikkatimizi çeken zaafların başında yazarın hikâyelerinde pek karakter oluşturamamış olması gelmektedir. (III) Tipler üzerine kurulan bu hikâyelerde büyük ölçüde aynı konum ve özelliklere sahip kahramanlar çokça yer almaktadır. (IV) Onlar, okuyucuyu pek şaşırtacak davranışlarda bulunmazlar. (V) Yaşadıkları karşısında nasıl bir tutum içerisine gireceklerini önceden tahmin etmek mümkün değildir.
Yukarıdaki parçada eserlere yönelik “eleştiri” numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlamaktadır?
A) II. B) III. C) IV. D) V.
Çözüm: Birinci cümlede eserleri hakkında herhangi bir eleştiri yapılmamış; fakat ikinci cümleden itibaren eleştiri başlamıştır. Doğru yanıt “A” seçeneğidir.
(I) Şair bugüne kadar sekiz şiir kitabı yayımlamış. (II) Son iki kitabında söz ve eylemin insanın arınmasına ve kendisi olmasına sebep olduğunu söylüyor. (III) Ve bir şair olarak düzyazı yazmasını buna bağlıyor. (IV) Her iki kitap da şiire emek vermiş bir şairden günümüz Türk şiiri üzerine daha derinlikli değerlendirmeler ve kapsayıcı eleştiriler beklentisini adeta boşa çıkarıyor.
3. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde, sözü edilen şairin eserlerine yönelik “olumsuz bir eleştiri” söz konusudur?
A) I. B) II. C) III. D) IV.
Çözüm: İlk cümlelerde şairin kendi hakkındaki öz eleştirilerine yer verilmiş. Son cümlede ise “adeta boşa çıkarıyor” sözünden de anladığımız üzere, olumsuz bir eleştiri söz konusudur. Bunun için doğru yanıt “D” seçeneğidir.
Orkun KUTLU
