Bazı duyulara ait kelimeler, bazen duyular arası aktarmaya uğrayarak başka duyuların yerine kullanılabilir. Bu bazen benzetme bazen de yakınlık ilgisiyle gerçekleşir. Bu şekilde, bir duyunun başka bir duyuya ait durumu ifade etmek için kullanılmasına “duyular arası aktarma” denilmektedir. Özellikle sanatlı söyleyişlerde, sözün etkileyiciliğini arttırmak veya bir durumu daha iyi ifade edebilmek için bu deyim aktarması yönteminden yararlanılır.
Türkçede deyim aktarmaları konu başlığına ait bu olayı şöyle örnekleyebiliriz: “Tatlı” kelimesinin gerçek anlamını düşünelim. Bu anlam, doğrudan “tatma” duyusu ile ilgilidir. Fakat size “Çok tatlı bakışları var.” cümlesinde kullanılan “tatlı” kelimesi ise, bakışların güzelliğini betimlemek için kullanılmıştır ve tatma duyusu doğrudan görme duyusuna aktarılmıştır. İşte bu örnekte, “tatma -> görme” duyuları arasında aktarma yapılmıştır.
Örnekler: – Arkadaşlarla bir araya gelince sıcak bir ortam oluştu.
– Bir süredir bana neden soğuk davranıyorsun?
– Odada keskin bir kömür kokusu vardı.
– O, çok sığ düşünceleri olan bir insan.
– Kadife sesiyle hepimizi büyüledi.
– Sokaktan gelen acı fren sesi içimizi ürpertti.
– Derin bakışlarının esaretinde kaldık.
– Bu tür resimlerde sıcak renkler kullanmalısın.
– Sert sözlerin hepimizi yaraladı.
Örneklere bakıldığında, hepsinde beş duyumuz olan “dokunma, tatma, işitme, koklama, görme” hislerinin birbirleri arasında yer değiştirdiğini görebiliriz. Genellikle dokunma ve tatma duyularıyla görme duyusu arasında aktarım olmakla birlikte, tüm duyular için örnekler verilebilir. Bu konuyu bütünleyecek şekilde, deyim aktarmalarının alt başlıkları olan “insandan insana, insandan doğaya ve doğadan doğaya aktarım” başlıklı yazılarımıza da bakabilirsiniz.
Orkun KUTLU
