- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Dil Bilgisi (Biçim Bilgisi)

dil bilgisiKelimelerin anlamlan ve biçimleri arasında sistemli bir düzenlilik göze çarpar. Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve kelimelerin iç yapılannı inceler. Diğer bir ifade ile biçim bilgisi kelimelerin iç yapılarıyla, sözlükbirimlerin (lexem) biçimleriyle ve kelime yapımıyla ilgilenir.

Dili oluşturan katmanlar birbiriyle ilişkili hiyerarşik dilbilimsel seviyelerden meydana gelir. En altta seslerle ilgilenen ses bilgisi (fonoloji) yer alır. Ses bilgisi seviyesinden sonra kelime yapısıyla ilgilenen biçim bilgisi gelir. Biçim bilgisinin üzerinde cümleyle ilgilenen söz dizimi ve en üst seviyede ise kelimelerin anlamlarıyla ilgilenen anlambilim vardır.

Dil bilgisi konulan özellikle Türkçe gibi ekli dillerde birbirleriyle bağlantılıdır. Genel anlamda biçim bilgisi, biçimbirimlerin kelimelere geliş kurallarını, söz dizimi ise kelimelerin birbirleriyle olan ilişkilerini inceler. Ses bilgisi de kelimelerin söyleniş kurallarıyla ilgilenir. Dil bilgisinin bu çalışma alanlarını birbirinden ayırmak neredeyse mümkün değildir. Örneğin çocuk kelimesine +DA biçimbirimini eklediğimizde biçim bilimi ile ses bilgisinin etkileşimini görürüz. Çocuk sözcüğüne eklenen +DA ekindeki ötümlü veya ötümsüz ünsüzün seçimi sözcüğün sonundaki ünsüzün niteliği ile ilgilidir. Diğer taraftan fiile eklenen küçük bir ek cümlenin unsurlarında büyük değişiklikler meydana getirebilir. Çocuk güldü gibi bir cümleye ettirgenlik eki getirdiğimizde Ali çocuğu güldürdü gibi bir cümle elde ederiz. Böyle bir durum, biçim bilgisi ile söz diziminin etkileşimini açıkça gösterir.



Biçim bilgisini anlamak için bazı kavramları açıklamak gerekir. Bunlardan birisi kelime kavramıyla ve anlamıyla ilgilidir. Bu kavram iki yönüyle biçim bilgisinin ilgi alanına girer. Birincisi, kelime soyut bir kavram olarak sözlükbirim şeklinde karşımıza çıkar. Gül, güller, gülün, gülü, güle, gülden gibi biçimlerde değişmeyen, aynı kalan biçim gül’dür ve bu yüzden sözlüklerde sadece gül biçimi yer alır; güller, gülün, gülü, güle, gülden biçimleri yer almaz. Gül, güller, gülün, gülü, güle, gülden gibi çekimler aynı sözlükbirimle ilgilidir ve GÜL biçiminde gösterilir. Diğer taraftan kelime, konuşma ve yazıdaki anlamlarıyla daha somut olarak kullanılır. Kelimenin cümledeki anlamıyla yukarıda verilen anlamı birbirinden ayırmak için genellikle sözlükbirim anlamı için büyük küçük harfler kullanılır, GÜL sözlükbiriminin biçimleri dilin kurallarına göre belirlenir ve farklı biçimlerin sözlüklerde aynca belirtilmesi gerekmez.

Diller biçimbilimsel olarak birbirlerinden ayrılırlar. Herkesin çok yakından tanıdığı İngilizcenin, özellikle çekim dikkate alındığında, çok zengin olmadığı söylenebilir. Fakat Türkçe gibi bir dil zengin bir çekim sistemine sahiptir. Bu çekim sisteminin özellikleri ÇokBilgi.Com‘un alt sayfalarında ayrıntılı olarak incelenmektedir.