1993 yılının ilk ayında Alman Türkolojisi ağır bir yitik verdi. Türklük bilimi ve özellikle eski ‘Çürkler ve dilleri alanında değerli çalışma ve yayınlar yapmış olan Prof. Dr. Annemarie von Gabain, 15 Ocak 1993 günü Berlin’ de yaşama gözlerini yumdu.
Prof. Annemarie von Gabain 4 Temmuz 1901’de Mörchingen’de doğmuştur. Orta öğrenimini bitirdikten sonra Berlin Üniversitesinde tanınmış Sinolog Otto Franke’nin yanında çalışmış, onun derslerine ek olarak Türkolog Wilhelm Bang’ın derslerine de devam etmiştir. Turfan kazılarında bulunan Uygur yazmaları üzerinde çalışan Bang, Gabaiu’in Sinoloji bilgisinden yararlanmıştır. Uygurca yazmaların işlenmesi. Bang ile Gabain arasındaki ortak çalışmalar sonunda gerçekleşmiştir. Bu yazmaları Bang, Gabain ile ortak bir çalışma yaparak Türkische Turfantexle adı altında yayımlamıştır (6 bölüm, 1929-1934). Altaytischer Index zu den fünf ersien Slücken der türkisehen Turfaıueztc (1931) adlı eser de bu ortak çalışmaların bir ürünüdür.
Bang’ın ölümü (1934), Gabain’in Uygur yazmaları üzerindeki çalışmalarım aksatmam iş lir. Berlin A kadem isin deki eski Türkçe yazmaların işlenmesini büyük bir çaba ile sürdüren Gabain, bu dizide yeni yayınlar yapmıştır (V)II, 1954; IX, 19S8, W. Winter i!e birlikte; X, 1959, T. Kowalski ile birlikte). Bunlardan başka, F. W. K. Müller’in Uygurica adlı eserinin IV. kitabını da yayımlamıştır (1931).
Gabain’in Eski Türkçe ve Uygurca alanında birçok çalışması daha vardır: Jahrbücher X, 1930, W. Bang ile birlikte); Die uİRurische Ühersetzung der Biographie Hüen-tsangs (1935); Briefe der uigurischen Hüen-tsang Biographie (Silzungsberîclıle der Preufiisclıen Akademie der Wissenschafien 29: 371-415, 1938); Alt-liirkisches Schrifllum (1950); Die Frühgeschichte der Uiguren (1952).
Gabain’in Eski Türkçe ve Uygurca alanındaki en büyük eseri Altuür-kisehe Grammaiik (Leipzig 1941, 2. bas. VViesbaden 1950, 3. bas. Wiesba-den 1974)’tir.
“Eski Türkçe” alanındaki bu çalışmaları yanında Gabain, çağdaş Türk diyalektleri üzerinde de durmuştur. Onun bu alanda yazdığı en büyük eser, Özbekçe grameri (Özbekische Grâmmatik, 1945)’dir. Phüohgiae Turcicae Fundamenta adlı anıtsal ortak yayında da birçok yazısı çıkmıştır: Das Ailliirkische (I, 1959); Die Sprache des Codex Cumanicus {1, 1959); Alltürkische Schreibkultur und Druckerei (11, 1964); Die ailliirkische Literatür (II, 1964); Die komanische Literatür (II, 1964) gibi.
Bunlardan başka, “Radloff”. Index der deutschen Bedeutungen, zusamrncneestellt und herausgegeben unter Leİtung und Redaktion von A. v. Gabain und W. Veenker (W«sbaden 1972) başlıklı eser de Gabain’in Türk sözlükçülüğüne yeni bir katkısıdır.
Gabain, 1935-1937 yılları arasında Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde Sinoloji profesörü olarak çalışmıştır. Ankara’dan ayrıldıktan sonra Berlin Üniversitesinde Türk dili öğretimini üzerine alan Gabain, II. Dünya Savaşı’nın sonuna değin bu görevde kalmıştır. Savaşın sona ermesi üzerine Hamburg Üniversitesinde Türk dili profesörlüğüne atanmıştır.
Uygurca alanındaki çalışmalarıyla büyük bir ün kazanmış olan Gabain, 1957’de Türk Dil Kurumunun haberleşme üyeliğine, 1989’da da şeref üyeliğine seçilmiştir.
I973’ı.ı; Cumhuriyetimizin 50. yıl dönümünde Türk diline katkılarından dolayı (iabain’e hükümetimize şeref diploması verilmiştir.
Gabain, öğrencileri ve çalışma arkadaşları arasında Maryam apa adıyla anılmakta idi. 1961 ‘de 60 yaşım dolduran Maryam apa’ya çalışma arkadaşları ve eski öğrencileri “Al Bitig” adlı bir armağan sunmuşlardı (Ural-AItaische Jahrbûcher XXXIII).
Doğumunun 80. yıl dönümünde de çalışma arkadaşları ve öğrencileri Gabain için yeni bir armağan yayımladırlar. Schnlia. Beitrâge ıtır Turkologie und Zentraiasienkunde. Annemarie von Gabain zum 80. Geburtstag am 4. Juli 1981 dargebracht von Kollcgen, Frcundcn und Schülern. Herausgegeben von Klaus RÖhrborn und Horst Wilfrid Brands. 1981. XV + 246 s.).
Gabain 19S2’de Sotidas Uralo-Aliaica’nın kurulmasında aktif bir rol almış, 1964-1976 yıllan arasında başkan olarak derneğin çalışma alanına giren bilim dallarının uluslararası bir kapsam kazanmasına katkıda bulunmuştur. Bu yoldaki çaba ve çalışmalarını değerlendiren Societas Uralo-Altaica, Gabain’i şeref üyeliğine seçmiştir.
1940 yılında Gabain, Budapeşte Üniversitesi’nde Uygurca dersleri vermişti. Üniversite öğrencisi olarak bu dersleri ilgiyle takip etmiştim. Prof. Gyula, Nemeth, Prof. Lajos Ligeti gibi Türkoloji Bölümü öğretim üyeleri de onun bu derslerine katılmışlardı.
Bu bakımdan Gabain’in eski bir öğrencisi olarak Berlin’den gelen kara haberi derin bir üzüntüyle karşıladığımı açıklamak İsterim;
Yazımın başında Gabain’in ölümünün Alman Türkolojisi için büyük bir yitik olduğunu dile getirmiştim. Onun Türklük bilimi alanındaki çalışmalarım gözden geçirdikten sonra bu gözlemin gerçeği açıklamaktan uzak kaldığını gördüm.
Prof. Annemarie von Gabain‘in ölümü yalnız Alman Türkolojisi için değil, uluslararası Türklük bilimi için de büyük bir yitiktir. Çünkü Prof. Gabain, Türklük bilimine uluslararası bir yaygınlık ve değer kazandıran seçkin bir bilim kadınıdır.
Prof. Dr. Hasan EREN