Kurallı ve Devrik Cümleler
Tarih: 11 Şubat 2015 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 26 Yorum var.
Kurallı ve devrik cümle nedir, yüklemin yerine göre cümle türleri örnekleri ile ilgili hazırladığımız bu yazımız, cümlenin temel öğesi olan yüklemin konumuna göre yapılan bir sınıflandırmayı ifade etmektedir. Cümledeki yargıyı üzerinde toplayan yüklem cümlenin genellikle sonunda olmakla birlikte, başında veya ortasında da kullanılabilir. İşte bu duruma göre cümlenin özelliğini “kurallı” veya “devrik” olarak nitelendirmek mümkündür.
Türkçe Ural – Altay dil ailesine mensup olduğu için “özne + tümleç + yüklem” şeklinde bir cümle yapısına sahiptir. Yani Türkçede yüklemlerin, cümlenin en sonunda bulunması gerekir. Bu Türkçenin gramer özelliği olmakla birlikte, bir kuraldır. Bunun için yüklemi sonda olan cümlelere “kurallı cümle” denilmektedir. Fakat bazen söyleyiş farklılığı yaratmak, şiirsel ifadeler oluşturmak gibi nedenlerle bazen de farkında olmadan yüklemi cümlenin başında veya ortasında kullanabiliriz. İşte bu şekilde yüklemin sonda olmadığı cümlelere “devrik cümle” (kuralsız cümle) denilmektedir.
Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı üzere, Türkçede bir cümlenin kurallı olabilmesinin tek şartı “yüklemin sonda olması“dır. Yüklemin sonda olmaması durumunda ise o cümle kesinlikle devrik olarak kabul edilir. Yüklem cümlenin sonu dışında, nerede bulunursa bulunsun o cümlelere kuralsız (devrik) cümle denilir. Aklınıza “Yüklemi olmayan cümleler nasıl adlandırılır?” gibi bir soru gelmiş olabilir. İşte tam da böyle yüklemi olmayan veya gösterilmeyen cümleler için “eksiltili cümle” terimi kullanılır.
Cümle Türleri
Tarih: 20 Eylül 2011 | Bölüm: Cümle Türleri | Yorumlar: 2 Yorum var.
Cümle konusunda önemli çalışmaları olan Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky, insanın sınırlı sayıda kelime ile sınırsız sayıda cümle üretebildiğini söyler. Dilbilimi alanında çalışma yapan araştırmacılar, her dilin temel yapısının cümle düzeyinde ortaya çıktığını, dillerin bazı yönlerden farklılık gösterse de temelde ortak bir yapıya sahip olduğunu kabul ederler. Yani her dil, kendi söz dizimi sistemi içerisinde özgün olsa da bazı yönlerden pek çok dille benzerlik göstermektedir.
Dillerin, cümle düzeyinde ortak olan en önemli yönleri, kuşkusuz cümleyi kelimelerden oluşturmaları ve kelime dizilişlerini belli kurallar dahilinde gerçekleştirmeleridir. Yeryüzünde hiçbir dil kuralsız bir dizilişe izin vermez. Dilin doğal konuşucuları, ana dillerinde, cümle yapısında meydana gelen kural hatalarını hemen fark ederler. İnsanların, ana dillerinde, geçmişte veya hâlihazırda kullanılan veya gelecekte kullanılacak olan cümlelerin tamamını ezberlemesi mümkün değildir. Dilin söz dizimi kuralı doğuştan itibaren öğrenildiği için her kullanılışta yeni bir diziliş mümkün olabilmektedir. Bu nedenle, insan, ana dilinde cümle yapısında meydana gelen bir yanlışlığı kuralları bildiği için kolayca fark edebilmektedir.
Yüklemin Yerine Göre Cümleler
Tarih: 20 Eylül 2011 | Bölüm: Cümle Türleri | Yorumlar: 12 Yorum var.
Türkçe, yüklemi sonda bulunan bir dildir. Yani, Türkçe doğal söz diziminde, özne başta, nesne ve tümleçler ortada, yüklem ise sondadır. Cümlenin dizilişinde, Türkçeden çok farklı olan diller de vardır. Dillerde söz dizimi özne+yüklem+tümleç, yüklem+özne+tümleç; tümleç+özne+yüklem gibi farklı şekiller göstermektedir. Bazı diller, söz diziminde, çok katı kurallara sahiptirler ve özellikle özne ile yüklemin doğal yerini asla değiştirmezler, buna karşın Türkçe başta olmak üzere bazı diller ise öğelerin yerini rahatlıkla değiştirebilmektedir.
Türkçe söz diziminde öğelerin yerini değiştirmek dil bilgisel bir kural ihlali veya anlamsal bir bozukluk olarak kabul edilmez. Konuşma dilinde Türkçe cümleler, bazen öğelerin yeri özellikle değiştirilerek kullanılır. Hatta bazen konuşucu, anlamı daha güçlü hale getirmek veya vurguyu artırmak için öğelerin yerlerini değiştirme ihtiyacı duyar.
Türkçe söz diziminde fiil /yüklem doğal yerinde yani sonda değil de başka bir yerde kullanılırsa ortaya çıkan cümle doğal halinden farklı kullanılmış olur. Cümledeki yüklemin yerine göre Türkçede iki çeşit cümle ortaya çıkar: 1. Kurallı (düz) cümle, 2. Devrik cümle.
1. Kurallı Cümle
Yüklemi sonda bulunan cümlelere kurallı cümle veya düz cümle denir. Kurallı cümlenin doğal söz dizimi şu şekildedir: “Özne+nesne/tümleç+yüklem”
Öğretmen kitabı bana verdi. (Ö+N+T+Y)
Ben çok hastayım. (Ö+T+Y)
Kitap geçen yıl basılmıştı. (SözdeÖ+T+Y)