Bağımlı ve Bağımsız Sıralı Cümle Nedir?
Tarih: 13 Şubat 2019 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: Yorum yok.
Yapısına göre sıralı cümleleri, bazı kaynaklarda ve sorularda “bağımlı ve bağımsız sıralı cümle” şeklinde görmeniz mümkündür. Bu terim, birbiri ardına sıralanan cümlelerin aralarında herhangi bir ögenin ortak olup olmadığını ifade etmektedir. Sıralı cümleler, yüklemleri ayrı olmasına rağmen aralarında bir anlam bağı bulunan cümlelerdir. Bu anlam ilişkisine paralel olarak sıranan iki cümlenin bazı ögeleri ortak olabilmektedir. Mesela bazen iki cümlenin de belirttiği işi gerçekleştiren tek bir özne bulunabilir. Veya iki cümle de aynı zamanda (zarf tümleci) veya aynı yerde (dolaylı tümleç) gerçekleşebilmektedir. Bunun gibi ögeleri ortak olan sıralı cümlelere bağımlı sıralı cümle denilmektedir.
Sıralı cümleler, genellikle birbirini takip eden olayları anlattığı ve aralarında anlam ilişkisi bulunan cümleleri içerdiği için, bazen ögeleri arasında da ortaklık bulunabilmektedir. Bu ortaklık her sıralı cümlede olmak zorunda değildir, yani bazı sıralı cümlelerin ögeleri arasında herhangi bir ortaklık olmayabilir. Bu bilgilerden hareketle “En az bir ögesi ortak olan sıralı cümlelere bağımlı sıralı cümle; ögeleri arasında bir ortaklık olmayan sıralı cümlelere ise bağımsız sıralı cümle denir.” şeklinde bir tanım yapabiliriz. Sıralı cümlelerin ögelerinin sadece bir tanesi ortak olabileceği gibi, birden fazla ögesinin ortak olması da mümkündür.
Sıralı cümlelerde en az iki farklı yüklem bulunmak zorundadır. Bu yükleme bağlı ögeler, sıralı cümledeki diğer yüklemle ortak olabilir. Ortak olamayacak tek öge yüklemdir. Zira yüklemi ortak olan cümleler birden fazla yargı bildirmediği için sıralı cümle olamazlar. Bu nedenle bağımlı sıralı cümleler, her şeyden önce en az iki farklı yükleme sahip olmalıdır. Daha sonra bu yüklemlere ögeleri bulmak için sırayla soruları sorduğumuzda aynı kelimeyi buluyorsak, bu cümle bağımlı sıralı cümledir. Örneğin “Aysu işlerini bitirdi, vakit kaybetmeden eve geçti.” sıralı cümlesindeki altı çizili yüklemlere “Bu işi yapan KİM?” diye sorduğumuzda, iki yüklemden de “Aysu” yanıtını alırız. O hâlde bu sıralı cümlede özne ortak öge olarak kabul edilmelidir.
Sıralı Cümleler
Tarih: 27 Ocak 2019 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 4 Yorum var.
Yapılarına göre cümle türlerinden biri olan sıralı cümleler, birbirinden bağımsız iki cümlenin tek cümlede birleştirilmesiyle meydana gelir. Yani bu cümlelerde aslında iki farklı yüklem, dolayısı ile de iki farklı cümle vardır. Fakat bu cümleler arasında bir anlam ilişkisi bulunduğu için, bazen anlatım esnasında bu cümleleri virgül veya noktalı virgüllerle birbirine bağlayarak kullanırız. Bu cümleler arasında mutlaka bir anlam ilişkisi bulunmakta veya birbirini takip eden olayları ifade eden cümleler kullanılmaktadır. Bu nedenle adına “sıralı cümle” denilmektedir. Art arda sıralanan cümleler, ayrı ayrı iki basit cümle olmalıdır.
Bilgileri bir araya getirerek şöyle bir tanım yapabiliriz: “En az iki basit cümlenin, aralarındaki anlam ilgisine bağlı olarak virgüllerle veya noktalı virgülle ayrılarak art arda sıralanmasıyla meydana gelen cümlelere” sıralı cümle denilmektedir. Sıralı cümleleri oluşturan cümleler, aslında kendilerine ait yüklemi olan ve bir yargıyı ifade eden basit cümlelerdir. Bu cümleler tek başlarına kullanılabilirler. Fakat bu cümleler bazen birbirleriyle anlam ilişkisine sahiptir, bazen de birbirini takip eden olayları anlatmaktadır. Bunun için arlarına virgül veya noktalı virgül getirilerek tek bir cümle hâlinde sıralanırlar.
Sıralı cümleler, anlatımın daha etkili ve vurgulu olmasını sağlayabilir. Bazen öğesi ortak cümleleri sıralarken iki ayrı cümleden daha kısa bir tek cümle meydana getirebiliriz. Bu nedenle anlatımda kolaylık ve bazen de sanat elde edebilmek amacıyla sıralı cümlelerden yararlanırız. Örneğin “Bu hafta hava sıcaklıkları normalin üstündeydi.” cümlesi ile “İnsanlar kışın ortasında bahar havası yaşadı.” cümlelerinin arasında anlam ilişkisi bulunmaktadır. Bu iki cümleyi “Bu hafta hava sıcaklıkları normalin üstündeydi, insanlar kışın ortasında bahar havası yaşadı.” şeklinde tek cümle şeklinde sıralayabiliriz. İşte yapısı bu şekilde olan cümlelere sıralı cümle denilmektedir.
Cümle Çeşitleri / Örnek Çözümlemeler
Tarih: 28 Şubat 2017 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 7 Yorum var.
Cümle türleri, sekizinci sınıfta öğrencilerin en çok zorlandıkları konulardan biridir. Çünkü cümle türleri konusu çok kapsamlıdır. Cümlenin ögelerini, fiil çatısını veya fiilimsileri bilmeden, cümlenin türünü bulmak çok zordur. Bunun için bu konuyu iyice kavramak için, öncelikle mutlaka önceki konuları iyice öğrenmelisiniz.
Karşımıza gelen her cümleyi dört açıdan ele almak gerekir. Yani bir cümlenin dört farklı başlık altında türü bulunmaktadır. Bunlar birbirinden bağımsız olarak değerlendirilir ve aşağıdaki gibidir:
1) Yüklemin türüne göre cümle çeşitleri
2) Yüklemin yerine göre cümle çeşitleri
3) Anlamına göre cümle çeşitleri
4) Yapısına göre cümle çeşitleri
Her cümle, yukarıdaki dört başlık açısından değerlendirilebilir özelliktedir. Yani bir cümlede yukarıdaki dört özellik mutlaka bulunur. Cümleye bazı soruları sorarak ve özellikle yüklemin sayısına, yerine, türüne bakarak cümle çeşitlerini sıralayabiliriz.
Cümle Türleri
Tarih: 20 Eylül 2011 | Bölüm: Cümle Türleri | Yorumlar: 2 Yorum var.
Cümle konusunda önemli çalışmaları olan Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky, insanın sınırlı sayıda kelime ile sınırsız sayıda cümle üretebildiğini söyler. Dilbilimi alanında çalışma yapan araştırmacılar, her dilin temel yapısının cümle düzeyinde ortaya çıktığını, dillerin bazı yönlerden farklılık gösterse de temelde ortak bir yapıya sahip olduğunu kabul ederler. Yani her dil, kendi söz dizimi sistemi içerisinde özgün olsa da bazı yönlerden pek çok dille benzerlik göstermektedir.
Dillerin, cümle düzeyinde ortak olan en önemli yönleri, kuşkusuz cümleyi kelimelerden oluşturmaları ve kelime dizilişlerini belli kurallar dahilinde gerçekleştirmeleridir. Yeryüzünde hiçbir dil kuralsız bir dizilişe izin vermez. Dilin doğal konuşucuları, ana dillerinde, cümle yapısında meydana gelen kural hatalarını hemen fark ederler. İnsanların, ana dillerinde, geçmişte veya hâlihazırda kullanılan veya gelecekte kullanılacak olan cümlelerin tamamını ezberlemesi mümkün değildir. Dilin söz dizimi kuralı doğuştan itibaren öğrenildiği için her kullanılışta yeni bir diziliş mümkün olabilmektedir. Bu nedenle, insan, ana dilinde cümle yapısında meydana gelen bir yanlışlığı kuralları bildiği için kolayca fark edebilmektedir.