Ses Bilgisi
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 16 Yorum var.
Bu bölümde, Türkçe kelimelerde, seslerin bulunabildikleri ve bulunamadıkları pozisyonlar, bir araya gelme ve sıralanma nitelikleri ele alınmıştır. Burada söz konusu edilen nitelikler, çoklukla, ölçünlü Türkiye Türkçesine ilişkin eşzamanlı özelliklerdir. Ele alınan kimi özellikler, Türkiye Türkçesinin ağızlarıyla diğer Türk yazı dilleri ve lehçeleri için geçerli olmayabilir.
Kimi özellikler artzamanlı incelemelerle elde edilmiş bilgilere dayanmakla birlikte Türkçenin sesle ilgili genel eğilimlerini anlamaya yardımcı olmak üzere söz konusu edilmiştir ve yeri geldikçe bu durumlar açıklanacaktır. Burada sıralanan özelliklerin Türkiye Türkçesinde kullanılan kelimelerin kökenine ilişkin çıkarımlara ışık tutacağı ve yabancı dillerden kopyalanan kelimelerle Türkçe kökenlilerin ayırt edilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Türkçenin Ses Bilgisi Özellikleri
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 1 Yorum var.
1. Türkçe kökenli kelimelerde birincil uzun ünlü yoktur. İstisna kabul edilebilecek örneklerden yarın kelimesi, ölçünlü söyleyişte yaygın olarak kısa ünlü taşır [yarın] / [ya:rın]; yad “yabancı” ancak yad eller [ya:d eller] tamlaması içinde uzun ünlüyle söylenir. İçinde birincil uzun ünlü bulunan tüm kelimeler yabancı kökenlidir: âlem, cahil [ca.hil], mavi [ma: vi], millî, şair [şa.irj, tarih [ta.rih], vazife [vazi.fej, buse [bu:se]. Yabancı kökenli kelimelerdeki birincil uzunluklardan bazıları tümüyle ortadan kalkmıştır: adam (<a:dem), mektup (<mektu:b),para (<pa:re), köse (gu.şe), kitap (<kita:b). Bazı kelimelerde kısalmış bulunan ünlüler, kelimenin ek alması durumunda açık hece ünlüsü olur ve aslına dönerek uzun olur: hayat (<hay:at)-hayatım [haya.ttm], hesap (<hesa:b)-hesaba [hesa.ba), hukuk (<huqu:q)-hukuku [huqu:quj. Türkçe kökenli kelimelerde bazı ses olaylarıyla, özellikle /ğ/ düşmesiyle ortaya çıkan ikincil uzunluklar yaygındır: yağ [ya: ], dağ [da: ], doğru [do: ru], ağrı [a: rı], uğur [u: r/uur], düğme [dü: me], oğlan [o: lan], öğrenmek [ö: renmek],yağmur [ya: mur]; ağabey [a: bi/a: bi: ].
2. Türkçede birincil ikiz ünlü (diftong) yoktur. İkiz ünlü, aynı nefes baskısı altında söylenen ve tek bir hece oluşturan iki ünlüdür. Fransızcada toilette şeklinde yazılan ve [tuvalet] şeklinde söylenen iki heceli kelime, Türkçeye tuvalet-tualet şeklinde kopyalanmış, ancak Türkçe ikiz ünlüye yabancı olduğundan, ikiz ünlü, ayrı iki ünlü gibi işlem görmüş ve ünlüler ayrı hecelere aktarılmıştır. Türkçede yabancı kökenli böyle kelimeler vardır: kauçuk, kuaför vb. Bu kelimeler ka-u-çuk, ku-a-för şeklinde hecelenir.
3. Türkçede ayrı hecelerde de olsa iki ünlü yan yana gelmez. Bir başka söyleyişle Türkçede hiatus (boşluk) yoktur. Bu nedenle, ünlüyle biten kelimelere ünlüyle başlayan ekler gelirken iki ünlünün arasına İyi bağlayıcı ünsüzü girer: anne+y+e, sevgi+y+i, bekle-y-ecek, dinle-y-en. Türkçede yan yana iki ünlünün bulunduğu kelimeler yabancı kökenlidir: saat, aile, iade, fiil, muamele, sair, şiir vb. Kaynak dillerinde yan yana iki ünlü taşıyan kimi kelimeler Türkçede ünlü boşluğu giderilerek kullanılır: biyoloji (<biologie), fayda (<fa:ide), tayfa (<ta:ife), diyalog (<dialog), mavi (<ma:i:).