Çekim Eki Nedir?
Tarih: 2 Eylül 2015 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 43 Yorum var.
Çekim ekleri konu anlatımına, çekim eki nedir, nelerdir, örnek kelimeler, farkları ve kısaca genel özellikleri hakkında bilgiler vererek başlıyoruz. 6. sınıf Türkçe dersi müfredatından başlamak üzere, ilk ve orta öğretimin neredeyse bütün kademelerinde Türkçe, dil anlatım, edebiyat vb. derslerde bu terimi kullanmayan yoktur. Yapım ekleriyle sıkça birbirine karıştırılan bu eklerin kapsamını, tanımını ve açıklamalarını en kısa ve özlü şekilde sizlere sunmaya çalışacağız.
Bir tanım yaparak başlayalım. Çekim ekleri, “eklendiği kelimenin cümle içerisinde farklı yer ve görevlerde kullanılmasını sağlayan; yeni kelime türetme amacı olmayan ekler” olarak tanımlanabilir. Yani bu ekler, yapım ekleri gibi bir kelimeden başka bir kelime türetme amacı taşımaz, yalnızca kelimelerin cümle içerisinde üstlendikleri geçici görevleri ifade etmek için kullanılırlar.
Örneğin “göz” isim kökü, eğer “-üm” çekim ekini alırsa, bu kelime anlamını tamamen yitirip yeni bir kelime ortaya çıkmaz. Gözün bana ait olduğunu belirtmek için “gözüm” kelimesini kullanırız. Yani kelimenin cümlede kullanılacağı yere ve göreve göre aldığı “-üm” eki, bir çekim ekidir. Fakat aynı kelime, “-lük” ekini alsaydı, göz kavramından tamamen farklı yepyeni bir kelime (gözlük) ortaya çıkacaktı. Ki o zaman kelimenin yapım eki aldığını söylememiz gerekir. İşte çekim ekleri bu şekilde, kelimenin anlamını ancak belirli yönleriyle etkileyen eklerdir.
Çekim ve Yapım Ekleri
Tarih: 17 Eylül 2011 | Bölüm: Çekim ve Yapım Ekleri | Yorumlar: 107 Yorum var.
Yukarıda yapım ve çekim eklerinin tümünü görebileceğiniz bir tablo verilmiştir. Bu tablo, aşağıda sırayla anlatılacak olan tüm yapım ve çekim eklerini gösteren bir kavram haritası olarak kullanıldığında, başlıkları hatırlamanızda oldukça yararlı olacaktır.
Yapım eki, “Kelime kök veya gövdesine getirilerek kelimenin yeni bir anlam kazanmasını sağlayan ek: -lik (göz-lük); -ci (ev-ci); -li (ev-li); -inç (sev-inç); -gi (sev-gi); -daş (vatan-daş) gibi.” olarak tanımlanmaktadır. Çekim eki ise, “Fiil, ad kök veya gövdelerine gelerek bağlı oldukları kelime gruplarına göre kelimeler arasında durum (hâl), iyelik, çokluk, zaman, kişi ilişkisi kuran birim: ev-e, ev-im, ev-ler, gel-di, gel-di-m, gel-di-ler gibi.” olarak açıklanmaktadır.
Çekim ve türetim kavramları Türkçede dil bilgisinin merkezindedir ve bu kavramlar bir dilin işleyişinde temel unsurlar arasındadır. Çekim, bir sözcük üzerinde dil bilgisel özellikleri gösteren bir terimdir. Çekim daha çok bir sözcüğün farklı biçimlerini ifade eder ve çoğu zaman dil bilgiselbir amaçla cümleye katılır ve çekim hem biçim bilgisinde hem de söz diziminde önemli rol oynar. Dil bilgisi özellikleri söz dizimini de yakından ilgilendirir. Türetim ise bir ekle yeni kelime yapımı demektir. Uzmanlar arasında Türkçedeki çoğu çekim ve yapım ekleri konusunda bir uyum göze çarparken, bazı ekler konusunda bir birlik görülmez.