Büyük Ünlü Uyumu
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 14 Yorum var.
Türkçe kelimeler, genel olarak, art (kalın) sıradan ünlü taşıyan kelimeler ve ön (ince) sıradan ünlü taşıyan kelimeler olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Literatürde büyük ünlü uyumu, kalınlık-incelik uyumu, dil uyumu gibi terimlerle de karşılanan önlük-artlık uyumuna göre, Türkçe kelimelerin ilk hecesinde ön ünlü (/e/, /i/, /ö/. /ü/) varsa sonraki hecelerde yine bir ön ünlü (/e/, /i/, /ö/, /ü/); ilk hecede art ünlü (/a/, /ı/, /o/, /u/) varsa sonrakilerde de art ünlü (/a/, /ı/, /o/, /u/) bulunur: güzel, köprü, kara, acı, orman, oyun vb.
Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ağız, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük. Buna büyük ünlü uyumu adı verilir.
Büyük ünlü uyumuna aykırı bazı Türkçe kelimeler de vardır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman.
Bu uyuma göre, kelimeler ek alırken, ekin ünlüsünü kelimenin son hecesindeki ünlü tayin eder: Türk+çe, ata+mız, ev+ler, gemi+de, oku-(y)acak, geç-miş.