Lehçebilim / Diyalektoloji
Tarih: 7 Ağustos 2013 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: 1 Yorum var.
Dünya dilleri konusu incelenirken, gerek başka dillerin, gerekse Türkçenin çeşitli lehçelerinden söz etmiştik. Yeryüzünde belli bir dili inceleyen filologlar olsun, dil denen kurumu bütün olaylarıyla ele alan, değişik tipleri üzerinde duran dilbilimciler olsun, Öteden beri, lehçe ve ağız adını verdiğimiz, dilin değişik biçimlerini türlü bakımlardan incelemektedir. Bu incelemeler, ayrı bir araştırma alanı olan ve özellikle sözcükbilim (lexicologie), adbilim (onomastiaue) ve tümüyle sesbilim dallarını yakından ilgilendiren lehçebilim alanını ortaya koymuştur.
Değişme, dilin özünde var olan bir niteliktir. Bir dil nasıl, kendi içinde sürekli bir değişme içinde bulunuyorsa, bu dili konuşan toplumun bir öbeği de çeşitli nedenlerle değişik bölge ya da ülkelerde, kimi zaman da aynı ülke içinde, türlü nedenler ve etkilerle genel dilden ayrılmakta, başkalaşmaktadır. Bu başkalaşma kimi zaman o ölçüde büyük olur ki, lehçe dediğimiz birlikler, ayrı dillere dönüşür. Türkçenin Çuvaş, ve Yakut lehçelerinin yakın zamana kadar kimi dilcilerce Türkçeyle ilişkili ya da bu dilin lehçeleri içinde görülmemiş olması, bu nedenledir.
Önce, lehçe’nin (dialeete, dialect, Dialekt) tanımını yapalım: Lehçe, bir dilin değişik ülkelerde ve bölgelerde, yine aynı dilbirliğinden kimselerce konuşulan değişik biçimidir.
Bugün Anadolu’da tek bir lehçe konuşulur ki, biz buna Türkiye Türkçesi adını veriyoruz. Bölgesel, yöresel ayrımlar, aynı lehçe içinde, aşağıda değineceğimiz ağızlara aittir. Daha önce değindiğimiz ortak dil, yan dili kavramı hatırlanınca, Türk ortak dilinin ya da yazı dilinin, İstanbul ağzı üzerine kurulduğu kabu. odilir. Ancak Türkçe, Aayanın ve Avrupanın daha birçok ülkelerinde, değişik lehçeler halinde yaşamaktadır. Rusya ve iran’daki Azeri lehçesi, Türkmen lehçesi, Kazak, Kırgız lehçesi, bunlara örnek gösterilebilir.
Dilde Varyasyon / Değişim
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: 1 Yorum var.
Dil meraklıları ve zaman zaman dil uzmanları da dilde “doğru” biçimler olduğu, dil içindeki çeşitlenmelerin bunlardan bozulduğu düşüncesindedirler. Bu doğru biçim çoğu zaman standart dil, bozuk olanlar ise yerel ve sosyal ağızlar başta olmak üzere dilin standart dışı kullanılan varyantlarıdır. Yapısal olsun, üretici-dönüşümsel olsun, teorik dilbilim ideal bir dili ve ideal konuşuru esas aldığı için, bir yerde dilbilimsel bir arka plana da yaslanan bu anlayış, ne artzamanlı ne de eşzamanlı dil gerçeği ile örtüşür. Teorik dilbilimde, ideal bir konuşurun dil hakkında sahip olduğu soyut bilgilerin bütünü ön plandadır.
Bu bilgilerin gerçekten kullanılıp kullanılmadığı, kullanılıyorsa nasıl ortaya çıktığı pek önem taşımaz. Dilde ne oluyor değil, ne olabilir önceliklidir. Teorik dilbilimin eksik bıraktığı bu konuyla öncelikle sosyolinguistik ve diyalektoloji ilgilenir. Dil hakkında prensip olarak var olan bilgilerin toplamı, dilsel tavırda kişi, yöre, toplumsal sınıf, eğitim, durum vb. gibi bir yığın nedene bağlı olarak farklı biçimlerde gerçekleşir. Bu farklı biçimler dildeki varyasyonu oluşturur. Her doğal dilin gerek yazılı gerekse sözlü gerçekleşmesi, birbirleriyle sıkı sıkıya ilişki içinde olan, hiçbiri tek başına kullanılmayan varyantlarla ilişkilidir. Bu nedenle dilin tek biçimli olması idealize edilmiş, varyasyonlu oluşu ise normal bir durumdur.
Aşağıdaki başlıklara dokunarak, ilgili içeriğe ulaşabilirsiniz:Varyasyon Nedir? / Dilde VaryasyonStandart VaryantYerel VaryasyonSosyal VaryasyonDil Politikası Kaynaklı VaryasyonVaryasyon Örnekleri |
Dilde Varyasyon Örnekleri
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
ÖRNEK 1:
Ben seni sevduğumi dünyalara bildurdum,
Endurdun gaşlaruni bubani mi eldurdum,
Giz evuğun oğune oy sereceğum kilimi,
Oldi hayli zamanlar görmedum sevduğumi,
En dereye dereye al dereden daşlari,
Geçdi bizden sevdaluk al cebumden saçlari…
(Maçkalı Hasan Tunç)
ÖRNEK 2:
Resul: Hey, saat kaç lan? Özlü Sözler
Mahmut: Eti kemik geçiyor
R: Ne diyon lan, affrsam ayağımın altına…
M: Yok lan, saatimiz yok işte, sen de ağzını sil bakalım.
R: (Eliyle siler) ne varmış ağzımda?
M: Laubalilik akıyor, hadi bakayım ikile tozutmadan.
R:Sen ne diyon yaa?
M: Arifolanunderstand canıım.
(Açıkalın 1991:7677)
Dil Politikası Kaynaklı Varyasyon
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
Türkçede varyasyon nedenlerinden bir başkası da dil oolitikası kaynaklı tercihlerdir. Dilde özleşme tartışmaları geçen yıllarda bugünkünden çok daha yoğun yaşanmıştır. Seksenli yıllarda eş anlamlı sınav/imtihan, yanıt/cevap, sorun/mesele, örneğin/mesela kelime çiftlerinden birinin tercihi daha çok dil politikası kaynaklı idi. Bunlardan birinin seçilmesi konuşurun dünya görüşü hakkında da açık ipuçları vermekteydi.
Bugün yeni biçimleri daha yaygın bir kullanım kazanmıştır. O dönemin siyasi atmosferini yaşamamış olan nesiller için yabancı olan, dil politikası kaynaklı tercihler eskiye göre hararetini yitirmiştir. Ama hâlâ -sAl ekinin ısrarla kullanılması veya kullanılmaması, özellikle popüler dil tartışmalarında sıkça konu edilen kelimelere karşı alınan tavır gibi dil politikası kaynaklı varyasyon görülebilmektedir.
Teknik Nedenlere Bağlı Varyasyon
Günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmeler dikkat çekici bir varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. E-mail, çet, kısa mesaj gibi hızlı dilsel davranış gerektiren ve kullanıcıya maddi yük olarak yansıyan yazılı iletişim sırasında, iletişimi aksatmayacak ne varsa atılabilmektedir. Bu da dilde yeni varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunlar ünlülerin atılması, noktalama işaretlerinin kullanılmaması, Türk alfabesine özgü bazı harflerin yazılmaması gibi farklı biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir. Örnek olarak sim, nslsn, bn d glym türü kullanışlar konuya kuralcı açıdan bakınca yanlış olmakla birlikte dilin temel işlevi olan iletişimi aksatmaz. Sanal ortamdaki sohbetlerde kullanılan dil zaman zaman konuya yabancı birinin anlamayacağı kadar değiştirilebilmektedir.