Cümlenin Öğeleri
Tarih: 19 Eylül 2011 | Bölüm: Cümlenin Öğeleri | Yorumlar: 14 Yorum var.
Kelimeler tek başlarına sözlüksel birer öğedir. Türkçede kelimeler, ekler yardımıyla cümle içerisinde kullanıma girer ve öge olarak değişik görevlerde bulunurlar. Tek başlarına sözlüksel olarak isim, fiil, sıfat, zarf, zamir ve edattan biri iken cümle içerisinde; özne, yüklem, nesne, zarf tümleci veya yer tamlayıcısı olarak görev alırlar.
Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir. Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır. Yani eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir. Yargı bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur. Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir.
Bir cümlede iki temel öge (özne ve yüklem/fiil) ve üç yardımcı öge (nesne, zarf tümleci, yer tamlayıcısı) yer alır. Türkçede cümlenin yapısını öge genişliğine bağlı olmak üzere aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
Nesne
Tarih: 19 Eylül 2011 | Bölüm: Cümlenin Öğeleri | Yorumlar: Yorum yok.
Nesne, cümlede hal eklerinden belirtme ekini almış bir isimdir. Cümlede fiilin/yüklemin birinci dereceden etkilediği veya yönettiği unsurdur. Nesne, bir kelime olabileceği gibi bir kelime grubu da olabilir. Yukarıda, fiilleri geçişli ve geçişsiz olmak üzere ikiye ayırmıştık. Nesneler, geçişli fiillerle birlikte kullanılır. Geçişsiz fiillerin olduğu cümlelerde nesne bulunmaz, ancak eğer fiil ettirgenlik ekini alırsa geçişli hale gelebilir ve nesne alabilir.
Nesne, günlük dilde, ister belirtme ekini alarak kullanılsın, ister belirtme ekini yüzey yapıda almadan kullanılsın, her zaman derin yapıda belirtme pozisyonunda bulunur. Eğer nesne, yüzey yapıda ~(y)ı, -(y)i< -(y)u> -(y)ü belirtme hali eklerinden birini alırsa, bu nesne belirtili nesne olur. Cümlede belirtili nesneyi bulmak için yükleme neyi, kimi, neleri, kimleri soruları sorulur. Bu sorulara cevap veren unsur belirtili nesne görevinde kullanılmıştır. Belirtili nesne, cümlede belli veya bilinen bir varlığı gösteren, konuşucu veya dinleyici tarafından bilinen unsurdur.
Eğer nesne yüzey yapıda belirtme hali eki almadan kullanılırsa buna da belirtisiz nesne denir. Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme ne, kim, neler, kimler soruları sorulur. Cümlede bu sorulara cevap veren unsur veya unsurlar belirtisiz nesnedir.
Bu arada, hem derin yapıda hem de yüzey yapıda daima yalın halde bulunan özne ile yükleme (belirtme) halinde bulundan belirtisiz nesne karıştırılmamalıdır.