Zincirleme ve Takısız İsim Tamlaması
Tarih: 20 Mart 2016 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 3 Yorum var.
İsim tamlamaları içerisinde belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının dışında bir de takısız ve zincirleme isim tamlamaları bulunmaktadır. Bu isim tamlamalarının belirtisiz veya belirtili isim tamlamaları başlığı altında incelenmesi gerektiği düşünülse de, sınavlarda ayrı isimlerle sorulduğu için sizlere ayrıntılı olarak farklarını ve açıklamalarını göstermeye çalışacağım.
Zincirleme İsim Tamlaması
En az üç tane ismin, bir anlam bütünlüğü içerisinde farklı bir kavramı veya nesneyi karşılamak üzere arka arkaya gelmesiyle oluşan tamlamalardır. Aslında bu tamlamanın oluşma mantığı şöyledir: Bir tane belirtili veya belirtisiz isim tamlaması düşünelim. O tamlamanın tamlayanı veya tamlananı yine bir isim tamlaması oluşturduğunda, üç kelimelik bir zincirleme isim tamlaması oluşmaktadır.
Örneğin, “bahçe kapısı” bir belirtisiz isim tamlamasıdır. Bu tamlamanın tamlayanı olan “bahçe” kelimesiyle yeni bir tamlama oluşturup “okul bahçesi” diyelim. Birleştiğinde “okul bahçesinin kapısı” tamlaması meydana gelir ve bu zincirleme isim tamlaması olarak adlandırılır.
İsim Tamlaması Nedir?
Tarih: 11 Mart 2016 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 9 Yorum var.
Birden fazla ismin, bir anlam bütünlüğü içerisinde arka arkaya gelerek oluşturdukları kelime gruplarına “isim tamlaması” denilmektedir. Bazı kavram veya nesneleri ifade etmek için bu türden isim tamalamalarına ihtiyacımız vardır. Bir isim tamlaması için mutlaka birden fazla ismin, bir anlam bağı kurarak bir araya gelmesi gerekmektedir.
İsim tamlamalarında, bütün tamlamalarda olduğu gibi ilk kelimeye “tamlayan“, ikinci kelimeye ise “tamlanan” denilmektedir. Örneğin, “boyanın rengi” isim tamlamasında “boyanın” tamlayan, “rengi” kelimesi ise tamlanandır. İsim tamlamaları bulunurken, iki kelimenin de mutlaka isimden oluşması gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Güneş ışığı, okul günleri, bahçe kapısı, İrem’in kalemi, fan sesi, Türk destanı… gibi kelimelerin tamamı isim tamlamalarına örnektir. Bu tamlamaların hepsinde ortak olan özellik, iki kelimenin de isim olmasıdır. Ayrıca bu kelimeler anlam özelliklerine göre yeni bir kavramı veya nesneyi karşılamak üzere mantıklı olarak bir araya gelmişlerdir.
Sıfat Tamlaması Nedir?
Tarih: 8 Mart 2016 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 8 Yorum var.
Sıfat tamlamaları, bir sıfat ile bir ismin bir araya gelerek oluşturmuş oldukları bir kelime grubudur. Tıpkı isim tamlamaları gibi, sıfat tamlamaları da en az iki kelimeden oluşmaktadır. Bu kelimelerden birinin mutlaka sıfat, diğerinin ise isim olması gerekmektedir. Zaten sıfatlar, isimlere bağımlı kelimelerdir. Yani isimler olmadan, sıfatlar yaşayamaz. Bunun için sıfatın olduğu yerde mutlaka bir isim vardır. Bu da demektir ki, sıfatın olduğu her yerde mutlaka bir sıfat tamlaması vardır.
“Kırmızı araba” tamlamasında, araba ismini niteleyen kırmızı sıfatı, onun özelliğini göstermiştir. Bunun için bu kelime grubu bir sıfat tamlamasıdır. Sıfat tamlamalarında isme “nasıl” veya “hangi” sorularını sorabiliriz. “Küçük çocuk” örneğine bakarsak, “Nasıl çocuk?” sorusunu sorduğumuzda “küçük” sıfatını bulabiliriz. Aynı şekilde “bu ev” tamlamasında “Hangi ev?” sorusunu sorduğumuzda “bu” sıfatını bulabiliriz. İsim tamlamalarında ise “Ne?” sorusu sorulmaktadır. İşte sıfat tamlaması ise isim tamlamalarının farkı böyle anlaşılabilir.
Bütün sıfat türleriyle sıfat tamlaması kurulabilir. “Bir kaşık” (sayı sıfatı), “şu apartman” (işaret sıfatı), “akıllı öğrenci” (niteleme sıfatı), “bazı insanlar” (belgisiz sıfat), “hangi kalem” (soru sıfatı)… Bu örneklerde görüldüğü üzere sıfat tamlaması için herhangi bir sıfat yeterlidir.
Kelime (Sözcük) Grupları
Tarih: 19 Eylül 2011 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 8 Yorum var.
Cümleler çoğu zaman tek kelimelik öğelerden değil, bir araya gelmiş daha büyük kelime gruplarından oluşur. Kelime grupları birden çok kelimenin, cümle içinde tek işlevle kullanılacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşurlar. Cümlede tek bir öge olarak işlev gördükleri gibi eklenme açısından da tek kelime gibi işlem görürler; yani kelime grubunu cümle içerisindeki başka öğelere bağlayan çekim ekleri grubun son öğesine getirilir: “üç odalı, küçücük, bahçeli bir ev-de, okul çıkışı-n-da gibi.”
Bir kelime grubu başka bir kelime grubu içerisinde de yer alabilir: “bu ders kitabının /dil bilgisi /bölümleri.”
Kelime grupları konusunda çok farklı sınıflandırmalar yapılmıştır. Bu kitabın amacı açısından kelime gruplarını tamlayan ilişkisi bulunan veya bulunmayan üzere kabaca iki gruba ayırmak yeterli olacaktır. Cümlede yan yana bulunan kelimelerin bir grup oluşturup oluşturmadığını anlamanın bir yolu cümledeki öge dizilişini değiştirmektir. Değiştirme sırasında birlikte hareket eden kelimeler bir grup oluşturuyor demektir:
“Bu ciltte /yararlanılan kaynaklar / kitabın sonunda / verilmiştir.“
Yukarıdaki cümlede üç kelime grubu vardır. Bu cümleyi öğelerinin yerini değiştirerek farklı biçimlerde söyleyebiliriz:
Yararlanılan kaynaklar bu ciltte kitabın sonunda verilmiştir.
Kitabın sonunda bu ciltte yararlanılan kaynaklar verilmiştir.
Bu ciltte kitabın sonunda yararlanılan kaynaklar verilmiştir.