Birleşik Yazılan Kelimeler
Tarih: 25 Temmuz 2012 | Bölüm: Yazım Kuralları | Yorumlar: 18 Yorum var.
1. Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelime olurlar:
Örnek: yer çekimi, hanımeli, ses bilgisi; beyaz peynir, açıkgöz, toplu iğne; eli açık, sırtı pek; söz etmek, zikretmek, hasta olmak, gelebilmek, yazadurmak, alıvermek; çoluk çocuk, çıtçıt, altüst; başüstüne, günaydın; sağ ol, ateşkes, külbastı.
2. Birleşik kelimeler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır. Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Örnek: kaynana (< kayın ana), kaynata (< kayın ata),
nasıl (< ne asıl), niçin (< ne için),
pazartesi (< pazar ertesi),
sütlaç (< sütlü aş),
birbiri (< biri biri).
3. Et- ve ol- yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Örnek: emretmek (<emir etmek),
kaybolmak (<kayıp olmak);
haletmek (<hal’ etmek=tahttan indirmek),
menolunmak (<men’ olunmak);
affetmek (<af etmek), reddetmek (<ret etmek).
UYARI: Sadece söyleyişte tonlulaşma biçiminde ses değişmesine uğrayanlar ayrı yazılır: azat etmek, hamt etmek, izaç etmek, iktisap etmek. Bu örneklerde tonluluk söyleyişte belirtilir.
4. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
a. Bitki adları: aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu, turnagagası, açıkağız, akkuyruk (çay), alabaş, altınbaş (kavun), altıparmak (palamut), beşbıyık (muşmula), acemborusu, çobançantası, gelinfeneri, karnıkara (börülce), kuşyemi, şeytanarabası, venüsçarığı, yılanyastığı, akşamsefası, camgüzeli, çadıruşağı, gecesefası, ayşekadın (fasulye), hafızali (üzüm), havvaanaeli, meryemanaeldiveni.
b. Hayvan adları: danaburnu (böcek), akbaş (kuş), alabacak (at), bağrıkara (kuş), beşparmak (deniz hayvanı), beşpençe (deniz hayvanı), çakırkanat (ördek), elmabaş (tepeli dalgıç), kababurun (balık), kamçıkuyruk (koyun), kamışkulak (at), karabaş, karagöz (balık), karafatma (böcek), kızılkanat (balık), sarıkuyruk (balık), yeşilbaş (ördek), sazkayası (balık), sırtıkara (balık), şeytaniğnesi, yalıçapkını (kuş), bozbakkal (kuş), bozyürük (yılan), karadul (örümcek), sarısabır (bitki).
c. Hastalık adları: itdirseği (arpacık), delibaş, karabacak, karataban.
Yazımı Karıştırılan Sözcüklerin Doğru Yazımı
Tarih: 25 Temmuz 2012 | Bölüm: Yazım Kuralları | Yorumlar: 194 Yorum var.
Öğrencilerin özellikle bazı kelimelerin yazımında zorluk çektikleri ve sık sık hata yaptıkları görülmektedir. Bu durum, Türkçenin ses özelliklerine aykırı olan sözcüklerin var olmasından kaynaklandığı gibi, Türkçe kökenli olduğu hâlde bazı yazım kurallarının içselleştirilememesinden de kaynaklanan bir yanlış olabilmektedir.
Sözcükleri doğru yazmak, Türk dilinin kurallar bilgisini öğrenmiş olmayı göstermekten daha ciddi bir tutumu ortaya koyar. Bu, insanın işini ciddiyetle yaptığını göstermek, dile verdiği önemi ve sevgiyi göstermek, karşınızdaki insana verdiğiniz değeri hissettirmek anlamında bir duruşu ifade ettiğinden, önem taşımaktadır. Bu konuyla ilgili “Kurallara Uygun Yazmanın Önemi” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Alıntı Sözcüklerde Kesme İşaretinin Kullanımı
Tarih: 25 Temmuz 2012 | Bölüm: Yazım Kuralları | Yorumlar: Yorum yok.
1. Bazı Arapça kelimeler gırtlak ünsüzü taşıdıkları, Türkçede de bu özelliği anlaşılacak şekilde telâffuz edildiği için kesme işreti barındırırlar:
Örnek: an’ane, an’anevî, bid’at, cür’et, cür’etkâr, cüz’î, iz’an, kat’î, kat’iyen, kat’iyet, kıt’a, kur’a, Kur’an, mel’un, mes’ul, mes’uliyet, mes’ut, meş’ale, sun’î, sür’at, şer’î, vak’a.”
2. Alıntı olup da kesmesiz kullanılan bu yapıda kelimeler de vardır.
Örnek: defa, defetmek, heyet, menetmek, mesele, neşe, neşet, sanat…
3. Aşağıdaki kelimelere iyelik ekinin getirilmesi, aslında kelimenin sonunda bulunup da dilimizde eriyen gırtlak ünsüzünü ortaya çıkarır ve kesme işaretini gerektirir. (Bu kelimelerdeki ekler iyelik ekidir.)
Örnek: cem>cem’i, cüz>cüz’ü, kat>kat’ı, men>men’i, nev>nev’i, tab>tab’ı…
Ses Değişikliği Olan Kelimelerin Yazımı
Tarih: 25 Temmuz 2012 | Bölüm: Yazım Kuralları | Yorumlar: 5 Yorum var.
1. Ünlü daralması görülen Türkçe kelimeler:
Örnek: söyle-yor>söylüyor,
anla-yor>anlıyor,
yaşa-yor>yaşıyor,
de-yor>diyor
de-e>diye
de-en>diyen,
de-e-lim>diyelim,
ye-en>yiyen,
ye-ince>yiyince,
ye-ecek>yiyecek,
kork-ma-yor>korkmuyor,
gel-me-yor>gelmiyor…
NOT: Birden çok heceli olan kelimelerde de sadece söyleyişte daralma vardır:
Örnek: atlayarak (>atlıyarak), başlayan (>başlıyan), yaşayacak (>yaşıyacak), atlamayalım (>atlamıyalım), gelmeyen (>gelmiyen), gizleyeli (>gizliyeli)…
2. Ünlü düşmesi olan kelimeler:
Örnek: ağız>ağzı, burun>burnu, koyun (bağır, döş)>koynuna, alın>alnı, oğul>oğlu, gönül>gönlüm, beniz,>benzi, ömür>ömrüm, cürüm>cürmü,
hüküm>hükmü, fikir>fikri…
Örnek: ileri-le-mek>ilerlemek, koku-la-mak>koklamak, kavuş-ak>kavşak, uyu>uyku, devir->devril-…
Örnek: nerede>nerde, burada>burda, şurada>şurda…
Örnek: kayıp>kaybolmak, emir>emretmek, keşif>keşfetmek, sabır>sabretmek…
NOT: Gönülden gönüle, ağıza, buruna, babadan oğula örneklerindeki gibi ekte geniş ünlü varsa hece düşmesi olmayabilir.
NOT: oyunu, koyunu vb. hece düşmesi olmayan kelimelerdir.
NOT: Özel isimlerde -hâliyle- hece düşmesi olmaz:
Örnek: Gönül’e, Ömür’ü…