Gösterge ve Dil Göstergesi Nedir?
Tarih: 28 Mayıs 2016 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
Bir kavram olarak gösterge, bir anlamı işaret eden her türlü belirti, iz veya işareti karşılamaktadır. Yani temelde bir anlam boyutu bir de biçim boyutu olan iki şey arasında bir bağ kurmaya dayanır. Her alanda kurulabilen bu bağlara gösterge denir. Kuşkusuz gösterge geniş kapsamlı bir kavramdır, sadece dilde değil sosyal veya doğal yaşamda da bulunur. Fakat bu yazıda özellikle dilsel göstergeler üzerinde yoğunlaşacağız.
Dilimizde anlamı olan her birime gösterge denilmektedir. Daha açık bir tanımla “kendisi dışında bir şeyi gösteren, onun yerini tutabilen, düşündüren ve bir şeye işaret eden nesne, görünüş, kelime veya her türlü belirtiye” gösterge denilmektedir. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere bir göstergenin “gösteren” ve “gösterilen” olmak üzere iki yönü vardır. Bizi düşündüren, kafamızda bir şeyi canlandıran her türlü işaret gösterendir. Kelimeler, resimler veya çeşitli simgeler gösteren olabilir. Gösterenlerin işaret ettiği, zihnimizde canlanan her türlü anlam ise gösterilendir.
Bir örnekle gösterge kavramını açıklamaya çalışırsak, “UÇAK” kelimesi bir göstergedir. Çünkü bu kelimeyi gördüğümüzde zihnimizde hızlı bir şekilde uçabilen, kanatları olan bir araç gelmektedir. İşte bu göstergenin gösteren kısmı uçak kelimesi, gösterilen ise uçarak ulaşımı sağlayan araçtır. Aynı şekilde aşağıda örneklenen göstergelerde kelimeler bir dilsel göstergedir. Portakal diyince hepimizin aklına gelen meyve, gösterilendir. Aynı şekilde hepimiz için timsah kelimesi, yırtıcı bir hayvan görüntüsünü zihnimizde çağrıştırır.
İletişimde Kullanılan Gösterge Çeşitleri
Tarih: 27 Mayıs 2016 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: 3 Yorum var.
İnsanlar arasındaki iletişimde iki tür gösterge çeşidi kullanılabilir. Bunlardan biri konu başlıklarımız altında ayrıntılı olarak incelediğimiz ve iletişimde en çok kullandığımız dil göstergeleridir. Yazılı dilde veya konuşma dilinde kullandığımız anlamlı tüm birimler dil göstergeleridir. İletişimde kullanılan diğer gösterge türü ise, dil dışı göstergelerdir. Bunlar da sözcükler dışında duyularımıza hitap eden her türlü hareket, ses, işaret, beden dili hareketleri veya görselleri kapsar. Bu göstergeler de insanlara bir mesaj iletirler; fakat bunları anlamak kişinin bunu anlayabilme becerisine bağlıdır. Bu nedenle iletişimde daha az kullanılır; fakat önemli bir yer tutarlar.
Bir klasik müzik konserinde, müzisyenlerini yöneten orkestra şefinin mimiklerini, bagetiyle müziğe hayat veren hareketlerini izlemek dil dışı iletişim dizgelerini kavramak için yeterlidir. Aynı şekilde, sokakta yürüyen insanların bakışlarından hareketle öfke, telaş, korku ya da rahatlık gibi haller gözlemlenebilir.
En genel anlamıyla gösterge, başka bir şeyin yerini alabilecek nitelikte olduğundan, kendi dışında bir şey gösteren her türlü nesne, varlık ya da olguya verilen addır. Başka bir deyişle, bir “A” göstergesi bir başka “B” öğesini temsil eder ya da onun yerine geçer. Bu temsil etme bir iletişim amacı içerebilir de içermeyebilir de. Bu ayrım göstergelere ilk yaklaşımı oluşturur.
Gösterge Çeşitleri Nelerdir?
Tarih: 26 Mayıs 2016 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: 1 Yorum var.
Gösterge sadece dil boyutuyla düşünülemez ve göstergenin çeşitleri vardır. Günlük hayatta iletişim, uyarı veya bilgi verme gibi amaçlarla kullandığımız çok çeşitli göstergeler bulunmaktadır. Yollara yerleştirilen trafik levhalarındaki semboller, insanlara bilgi vermeyi amaçlayan görsel veya işitsel tabelalar, konuşma veya yazma sözcükleri hep bir göstergedir. Bu göstergeleri belli başlı üç grup altında toplayabiliriz.
1. Dil Göstergeleri: Yazılı veya sözlü tüm kelimeler bir göstergedir; çünkü her kelime bizi düşünmeye ve zihnimizde bir şeyler canlandırmaya yöneliktir. Bir dildeki anlamlı her birim, insan zihninde bir şey canlandırmaya yöneliktir. Bunun için küçük veya büyük, dildeki anlamlı her birim sonuçta bir dil göstergesidir. Örneğin “ağaç” dediğimizde, hepimizin zihninde yeşil renkli, yapraklı bir bitki belirir. O hâlde “a.ğ.a.ç” harfleri bir gösteren, zihnimizde beliren canlı gösterilen, ortaya çıkan bu iş ise bir göstergedir.
Dilsel göstergeler, diğer göstergelerden daha güçlüdür. Çünkü insanlar duygu ve düşüncelerini en sağlıklı ve kısa biçimde kelimelerle ifade ederler. Günlük hayatta dilsel göstergelerin bütün yönlerini iletişim kurma veya bilgi verme amacıyla kullanırız.
Örnek: Kalem, Güneş, araba, uyku, telefon, balık, kağıt…
Dil Göstergelerinin Özellikleri
Tarih: 25 Mayıs 2016 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
Dil göstergelerinin belli başlı özellikleri ve örnekleri aşağıda ayrıntılı olarak incelenmiştir. Her ne kadar dil bilimsel bir konu olarak ele alındığında, anlaması biraz güç gibi görünüyorsa da örnekler üzerinde kafa yorulduğunda aslında anlatılanlar dil göstergesi olarak kabul ettiğimiz kelimelerin mantık boyutunda incelenmesidir. Dil göstergelerinin önemli dört özelliği başlıklar altında örneklerle gösterilmiştir.
Nedensizlik
Dil göstergeleri ses taklidi kelimeler (yansıma) dışında nedensizdirler. Oldukları gibi kabul edilmişlerdir. “Tak, Cız, Hav” gibi yansıma kelimelerin kaynağı belli olduğu için nedensiz değildir; fakat diğer tüm kelimelerin ortaya çıkışları ile ilgili birçok farklı teori bulunmakta ve hangisinin doğru olduğu konusunda farklı fikirler ileri sürülmektedir. Bunun için yansıma kelimeler dışındaki tüm göstergeler nedensizdir, sorgulanamaz.
Dildeki göstergelerde, hangi gösterenin hangi gösterileni işaret edeceği ile ilgili bir neden bağı kurulamaz. Yani dil göstergesinin gerçeklik kazandığı seslerle, karşıladığı kavram arasında hiçbir nedenlilik ilişkisi kurulamaz. Bu göstergeler (kelimeler) toplumsal uzlaşma sonucunda ortaya çıkmıştır.