Ünlü Daralması
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 16 Yorum var.
Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.
bekl-e-yor > bekl-i-yor
kalm-a-yor > kalm-ı-yor
özl-e-yor > özl-ü-yor
soll-a-yor > soll-u-yor
Yukarıdaki örneklerde bu daralma görülmektedir. “-yor” ekin den başka bir ekin ya da sesin darlaştırma özelliği yoktur. Ancak tek heceli olan “de- , ye-” fiilleri, kendinden sonra gelen “y” sesinden dolayı darlaşabilir.
ÖRN: de – yor > di – yor
de – yerek > di – yerek
de – yen > di – yen
– Ancak bazen darlaşma olmayabilir.
ÖRN: de – y – ince > de – y – ince
Ünlü Düşmesi – Hece Düşmesi
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 60 Yorum var.
Sözcüğün aslında bulunan bir ünlünün düşmesidir. İki heceli olup birinci hecesinde geniş (a, e, o, ö), ikinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunduran bazı Türkçe ve yabancı kelimelere ünlü ile başlayan veya tek ünlüden oluşan bir ek getirildiğinde kelimenin vurgusuz hâle gelen ikinci hecesindeki dar ünlünün düşmesine hece düşmesi denir. Buna orta hece düşmesi de denir:
ÖRN: “Yapraklar daha şimdiden sarardı.” cümlesinde sözcüğün aslı “sarı”dır; “-ar-” eki geldiğinde sözcüğün sonundaki “ı” düşmüştür.
Ünlü düşmesinin en yaygın kullanımı ise “Hece düşmesi” adıyla anılan kuraldır. Buna göre, sözcüğün son hecesinde bulunan dar ünlüler, ünlüyle başlayan bir ek sözcüğe eklendiğinde düşer. Bu özellik bazı organ isimlerinde, Arapçadan dilimize geçen bazı sözcüklerde, bazı Türkçe fiillerde görülür.
sabır – ı > sabrı
akıl – ı > aklı
burun – u > burnu
gönül – üm > gönlüm
Örneğin; “Kahvaltıya hazırlanın.” cümlesinde altı çizili söz “kahve altı” sözlerinin birleşmesinden oluşmuş, bu sırada “kahve” sözündeki “e” düşmüştür.
Kaynaştırma Ünsüzü – Yardımcı Ünsüzler
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: 20 Yorum var.
Türkçe kurallara göre bir sözcükte iki ünlü yan yana gelmez. Araya kaynaştırma harfi girer. Türkçede dört tane kaynaştırma harfi vardır: ş, s, n, y. Bunların her birinin özel kullanım yerleri vardır.
ş kaynaştırma harfi:
– Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır.
ÖRN: İki-ş-er, altı-ş-ar, yedi-ş-er
s kaynaştırma harfi:
– Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcükte görülür.
ÖRN: Çocuğun oda-s-ı, Balığın koku-s-u
Not: Ancak “su” ve “ne” kelimeleri bu kurala uymaz.
ÖRN:Yemeğin su-y-u yok. , Çocuğun ne-y-i kaybolmuş. örneklerinde olduğu gibi…
Türkçede Ses Olaylarının Nedenleri
Tarih: 18 Ekim 2011 | Bölüm: Ses Bilgisi | Yorumlar: Yorum yok.
Dil durağan değil devingendir; sürekli olarak bir değişme içindedir. Ses olayları, bu değişme sürecinde, seslerin anlamlı ve görevli birlikler içinde yaşadığı değişmelerin genel adıdır. Söz konusu ses değişmeleri; düşme, türeme, yeniden türeme, yer değiştirme, başka sese dönüşme gibi şekillerde gerçekleşebilir. Değişmelerin, dolayısıyla ses olaylarının temelinde en az çaba yasası vardır. Bu yasa, dilde, mümkün olan en az enerjiyle en verimli sonucun alınması şeklinde özetlenebilir. Bu temel doğrultusunda aşağıdaki etmenler ses olaylarına neden olur:
a) Türkçenin ses özellikleri: Önceki konuda Türkçenin ses ile ilgili özellikleri (bkz.) sıralanmıştı. Bu özellikler ses olaylarına neden olabilir. Söz gelişi Türkçede söz sonunda /b/, /c/, /d/, /e/ ünsüzleri bulunmaması, yabancı dillerden kopyalanan sözcüklerin sonunda söz konusu ünsüzlerden bulunması durumunda, bu ünsüzlerin ötümsüz karşılıklarına dönmesine neden olur. Bu nedenle Arapça kita:b kelimesinin sonunda -b <-p değişmesi meydana gelir. Türkçenin ünlülerinin kısa olması da aynı kelimedeki /a: / ünlüsünün kısalarak /a/ olmasına neden olmuştur.